1935'de İstanbul’da toplanacak Uluslararası Kadın Kongresinde okunmak için Türk kadınlarına açık mektup;             

 

 

                                    19 Haziran 1933, Arkhangelskoye Sarayı, Moskova

 

Fedakâr Türkiyeli yoldaşlarım,

 

Kadın haklarının her gün gündemde daha fazla yer almaya başladığı günler geçiriyoruz ve sizleri, Türk kadın hakları savunucularını, bu mücadelenin başlangıç noktasına götürmeyi, bana ve çağdaşlarıma ilham kaynağı olan olayları anlatmayı boynumun borcu olarak görüyorum. Bu nedenle de özellikle 1890-1933 yılları arasında yürüttüğüm çalışmaları ve özellikle de Büyük Savaş sonrası yaşananların günümüze nasıl yansıdığı konusundaki gözlemlerimi sizlerle paylaşacağım. Bu mektubu okurken sizlerden tek ricam olayları günümüz gözünden değil dönemin anlayışı içerisinde okumanızdır. Kimi zaman baskıcı bir hükümet altında çalışmalarımızı yönettik, kimi zaman daha özgür koşullar altında pozitif perspektifimizi koruyabildik. Ancak en zoru belki de savaşın belirsizliği içerisinde karmaşık bir ortamda çalışmalarımızı sürdürmek oldu. Bu nedenle de savaş döneminde kadın hakları hareketlerinin anlamak önemli olacaktır. Bu notlar eşliğinde öncelikle bütün bu hareketlerin kaynağına inmek gerekir.

 

Gözlemlerim sonucu ulaştığım ilk sonuç, bir insanı en çok kızdıran şeyin yanlış olduğu halde herkes tarafından kabul görülen, yıllar boyu bir norm olarak toplumsal hayata işlemiş eşitsizlikler olduğudur. Marx, doğmakta olan proletaryanın yükselen burjuvazi tarafından nasıl sömürüldüğünü, nasıl en temel haklarının elinden alındığını, nasıl eğitimden, çalışmaktan, yani insan olma ve insanca yaşama hakkından dan mahrum bırakıldığını anlatır. Kadınların erkekler karşısında durumu da işçi sınıfının burjuva sınıfı karşısındaki durumundan farklı değildir. Hatta kadın hakları meselesi de bu eşitsizliklerle mücadelenin en bariz örneğidir. Erkeklere eğitim olanağı, çalışma imkânı ve oy verme hakkı tanınmış; ancak kadınlar bunlardan uzak tutulmuş, onlara ev işleriyle uğraşmak dışında bir imkân verilmemiştir. Günümüz toplumunda, kadınlar, erkeklerin ev işlerini yapan ucuza çalışan birer emekçidirler. Bu durumun normalleşmesi ve herhangi bir dayanak noktası olmadan bir cinsiyete hayatını şekillendirmesi için bir seçim hakkı tanınmaması bizim öfkemizin temelidir. Her zaman da öyle olmuştur. Bu öfkemizin de son bulması için insanların hayatının her noktasında eşitsizliğin giderilmesi gerekir.

 

Büyük Savaş öncesinde eylemlerimizi planlarken de her zaman bu düşünceyle hareket ettik. Birçok kadın hakları savunucusundan da ayrıştığımız nokta bu oldu. Hayatın her noktasında eşitlik arayan, Rusya’da savaş öncesi oluşmaya başlayan devrimci ruhun takipçileri olarak burjuvanın kadın hareketleri ile proletaryanın hareketlerini bağdaştırmak mümkün değildir. Mesela, Avrupa'daki liberal Sufragette’ler kadın haklarının kurtuluşunu sadece basit bir oy hakkına indirgemişlerdir. Kadınların tek ihtiyacı oy hakkı değildir, zaten bu burjuva demokrasisinde oy hakkı verilse de kadınların evdeki köleliği devam edecektir. Ya o Amerikada’ki League of Woman Voters ya da Temprance League sadece oy hakkına ve alkolizm karşıtlığı ile uğraşmaktadır. Türkiye’de ise Kadınlar Halk Fırkası diye bir oluşumu duyduk. Türk toplumunda, özellikle de İslam dünyasında bir kadın hareketine ihtiyaç onlarca yıldır vardı. Bu bakımdan bu parti, dünya kadın hakları bakımından çok önemli bir adımdır. Ama Türk yoldaşlarım, sizi Amerikan National Woman’s Party’nin düştüğü yanlışlıklara karşı uyarmak isterim. Bu parti sadece oy haklarına odaklandı, kadınların sömürülmesini unuttu. Türkiye’deki Kadınlar Halk Partisi de aynı hataları tekrarlamış gibi duruyor. Kadınların kurtuluşuna giden yol Türk işçi ve köylülerin kurtuluşundan da geçer.

 

Ben hayatım boyunca sosyalizm ve kadın hakları hareketleri beraber yürütülürse başarıya ulaşacağına inanan bir insandım. Bazı kaynaklarda belirtildiği üzere asla birini diğerinin üstünde tutmadım. Zaten biri olmadan diğerinin başarıya ulaşması mümkün değildi. Ancak yine bazı kaynaklarda belirtildiğinin aksine burjuva kadın hareketlerine karşı kötümser bir bakış açım olmadı. Yalnızca iki farklı bakış açısının birbirinden ayrı tutulması gerektiğine inanıyordum. Sonra savaş yılları başladı ve elbette ki bu dağınıklık ortamı insanları korkutuyordu. Bir yandan kadınlar da savaşa giden kocalarına en iyi şekilde destek olmaya çalışıyorlardı, bir yandan da tutunacak bir ideal veya bir inanç arıyorlardı. Burada biz devreye giriyorduk. Bizim mücadelemiz ancak kadın ve erkeklerin beraber çalışmasıyla mümkün olabilirdi ve bu kadar erkeğin savaş alanına gittiği bir dönemde bu mümkün olamıyordu. Savaşın bizim mücadelemizi zorlaştırdığı bir nokta ise milliyetçilik fikirlerini körüklemesiydi. Enternasyonalizmi temel alan ve kadın haklarını evrensel hale getirmeye çalışan biz idealist kadınlar için de bu ağır bir darbeydi. Bu nedenle savaş yıllarında kadınların bu ideal uğruna örgütlenebileceği bir savaş karşıtı Sosyalist Kadınlar Konferansı düzenledim ve her ülkeden temsilci çağırmaya çalıştım. Bu isyanımızın somutlaştırılması için önemli bir adımdı ve ben konferansı düzenlediğim için daha sonra hapse girsem de mücadele bir çığ gibi büyüdü. Bizim düzenlediğimizin devamı niteliğinde birçok konferans daha yapıldı ve dünyanın karmaşasına rağmen kadının gücü ve dayanışması savaş yıllarında devam etti. 1917 ise evrensel perspektiften bakıldığında mücadelemizin zirvesi oldu. 8 Ocak’ta Fransa’da, 8 Mart’ta Rusya’da, ağustos ayında da İtalya’da kadınlar savaş karşıtı eylemler ve grevler düzenlediler. Amerika’da Beyaz Saray’ın önünde, Rusya’da ise Petrograd Meydanı’nda kadınlara oy hakkı verilmesi için eylemler düzenlendi. Sosyalizmin ve Sovyet Devrimi’nin getirdiği eşitlik dalgası, kadın hakları hareketlerinin ve genel olarak savaş karşıtı hareketlerin hiç olmadığı kadar yayılmasını sağladı.

 

Kısacası, kadın haklarının bu dönemde daha fazla konuşulması ve bu konuda somut adımlar atılmasını geleneksel yöntemlerin aksine devrimci bir ruhun bu dönemde boy göstermesine bağlıyorum. Daha önceki bazı feminist hareketlerin aksine bizim mücadelemizde erkeklerin büyük bir rolünün olduğunu düşünüyorum ve bu meselenin bir cinsiyet meselesinden çok bir sınıf meselesinden doğduğunu ve “normal” hale getirilmeye çalışıldığını gözlemliyorum. Savaş ve devrim yıllarından sonra yüzyıllarca gündeme bile gelmeyen kadınların oy hakkı, birçok ülke tarafından verildi ve bu gerçekten de önemli bir gelişme. Ancak bizim sözünü ettiğimiz eşitliğe ulaşmak için gidilecek uzun bir yol var. Kadınlar işe alınırken ve maaşları düşünülürken erkeklerle aynı standartlarda ve aynı imkânlarda oldukları artık herkes tarafından kabul edilmeli, insanların bilinçaltına işlemiş bazı yanlış kodlar yok edilmelidir. Ev işlerinin paylaşımı ve çocuk bakımı gibi konular daha çok dillendirilmeli ve uygulanabilir düzenlemeler yapılmalıdır. Birleşmiş Milletler’in sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin beşinci maddesi olan “cinsiyet eşitliği” de ancak bu yollarla sağlanabilir. Bu nedenle sizlere öğüdüm; evinizde, işinizde, nerede olursanız olun eşitliği kovalayın; ancak bu yolla huzurlu ve dengeli bir hayat sürebilirsiniz, evrensel kadın hakları eşitliğinin aslında çok uzak olmadığını görebilirsiniz.

 

 

                                                                                            Saygılarımla,

                                                                                            Clara Zetkin